In herinnering: Jan Diek van Mansvelt

Inspirator, onderzoeker, dwarsdenker en wegbereider voor de biodynamische landbouw Jan Diek van Mansvelt (1 febr ’43 – 22 juli ’24)  is maandag in alle rust gestorven.

“Geen tranen, maar vreugdevol naar huis”, schreef Jan Diek van Mansvelt zelf over zijn naderende overlijden. Het tekent zijn positieve levenshouding, die voor hem zo kenmerkend was bij de vele, vele rollen die hij binnen de biodynamische beweging heeft vervuld. Hij was een grote verbinder en inspirator, als directeur van Warmonderhof (1975), als medeoprichter van het Louis Bolk Instituut (1976), als Bijzonder Hoogleraar Alternatieve Landbouw in Wageningen (1981), als voorzitter van de IFOAM (1988), de Biodynamische Vereniging (1996) en BD Grondbeheer (2006), als schrijver en in vele andere rollen en posities in binnen- en buitenland.

Als kind van antroposofische ouders at hij in de jaren 50 al biodynamische producten die met de Loverendale-bus aan huis werden bezorgd. Van huis uit kreeg hij mee dat je dingen wel kunt opdelen in kleine stukjes om ze te onderzoeken, maar dat je die stukjes wel altijd weer bij elkaar moet brengen, vertelde hij in een interview: “Je moet ze weer heel maken.” Zijn vader was arts – een heelmeester – en zijn moeder kon als geen ander mensen en meningen bij elkaar brengen, als een ‘sociale heelmeester’. In zijn levensloop heeft Jan Diek dit samenbrengen en heel maken overal meegedragen, waarmee hij tegen de stroom in ging; tegen de tijdgeest van steeds verder gaande specialisatie en polarisatie in.

Als directeur van Warmonderhof en als bijzonder hoogleraar in Wageningen wilde hij de studenten leren om op een andere manier te kijken, om ze in samenhangen te laten denken. “De gein was”, vertelde Jan Diek, “wanneer er dan zo’n twinkel in hun ogen verscheen, als ze een nieuwe samenhang ontdekten.”

Zelf leerde ik Jan Diek kennen als student in Wageningen, waar hij het Inleidend College Alternatieve Landbouw verzorgde en met zijn levendige en beeldende verhalen volle zalen trok. Ik herinner me dat hij – bij de jaarlijkse buitenlandse excursies waarbij we vele boerderijen in allerlei landen bezochten – als hoogleraar gewoon in zijn slaapzak op de hooizolder tussen de studenten sliep. Veel studenten uit die tijd – zoals ik – namen zijn inspiratie mee in de rest van hun leven en zijn nu op allerlei plekken in de biodynamische beweging actief.

Jan Diek was niet bang om dingen ‘anders’ te doen. Hij was voorstander van een vrijere Demeter-controle en introduceerde de Mansvelt-score, die zich doorontwikkelde tot de Collegiale Toetsing waar alle Demeter boeren aan meedoen. Onder zijn voorzitterschap kocht BD Grondbeheer Landgoed Kraaybeekerhof om deze unieke plek voor de BD te kunnen behouden, hoewel ze hiervoor – tegen hun eigen regels in – een lening moesten afsluiten. “Flexibel omgaan met de regels was dienstbaar aan onze idealen”, zei hij daar zelf over.

En zich verwonderen. Dat deed Jan Diek graag en vaak. “Wonderlijk hè”, zei hij dan met glimmende ogen. In zijn laatste boek Wonderen van ontwikkeling (2020) heeft hij vanuit die open, observerende houding op een prachtige manier de ontwikkeling van mens, plant en project beschreven en de paralellen daartussen, geïllustreerd met bijzonder mooi beeld.

Zijn idealen en zijn verwondering zijn altijd leidend geweest voor hem en daarmee heeft hij velen geïnspireerd. Wij zijn hem zeer dankbaar voor alles wat hij voor de biodynamische beweging heeft betekend.

Namens de Biodynamische Vereniging, Stichting Demeter, Warmonderhof, BD Grondbeheer, Louis Bolk Instituut en de Antroposofische Vereniging,

Ellen Winkel

Bovenstaande foto is in 1981 op Warmonderhof gemaakt door Anno Huidekoper

Ter info:

• Jan Diek heeft zijn levensloop beschreven op zijn website, zie hier
• Het genoemde interview met Jan Diek staat in Dynamisch Perspectief 2012-5, pag. 21, zie hier.

Heb je een persoonlijke herinnering aan Jan Diek die je wilt delen? Stuur die dan naar ellen.winkel@bdvereniging.nl. Wij plaatsen ze (deels) onder dit bericht.

Herinnering van Jaap Gorter

Jij, Jan Diek, was in mijn tijd leraar op de Warmonderhof, zeer indrukwekkend als je voorlas uit Lusseyran. Ik was met een club leerlingen aanwezig bij je inauguratie in Wageningen, ik herinner me nog een deel van je redevoering. Op Warmonderhof heeft het ook flink geknetterd tussen ons, maar dat heeft de relatie goed gedaan, denk ik.

Afgelopen winter hield je een voordracht bij ons op de Naoberhoeve. Ik had je uitgedaagd met de vraag of de aarde beter af was zonder de mens. Toen zette je een zeer integer verhaal neer, Jan Diek. Je pareerde een opmerking van een toehoorder over dat ‘we’ de aarde te gronde richten, door te zeggen dat je niet aanvaarde te worden geschaard onder een anoniem ‘we’. Dat je in je keuzes steeds gestreefd hebt naar het goede voor de aarde.

Zo zal ik je herinneren,

Jaap

Herinnering van Annemieke Zwanenburg

Het is een ijskoude winterse dag in 1978. Ik zit in één van de mooiste kamers van Thedinghsweert. We hebben een fietstocht van ruim 30 km afgelegd. Hoogrode blossen op mijn wangen. Aan tafel zitten een medestudent van het propedeutisch jaar, destijds door Lievegoed geïnitieerd, en tuinman Dick van de Vrije Hogeschool. Laatstgenoemde is oud-leerling van Warmonderhof en heeft ons enthousiast gemaakt voor de opleiding en een afspraak met de directeur gearrangeerd. De directeur, de heer Van Mansvelt, ontvangt ons in zijn kantoor. Er volgt een bevlogen betoog, wat hier en daar de diepgang van een college benadert. Over biologisch-dynamische landbouw en de idealen van de opleiding. Na een rondleiding over het terrein fietsen we terug naar Driebergen.

Na zo’n introductie kan ik niet anders dan voor Warmonderhof kiezen en als ik een paar jaar later een positie als studentenvertegenwoordiger in het bestuur van de opleiding heb verworven, spreek ik in die hoedanigheid met de directie over manieren om meer leerlingen te werven. Ik stel voor dat we ook actief zouden kunnen werven in het propedeutisch jaar, waarop de heer van Mansvelt (ik mag inmiddels Jan Diek zeggen) de vernietigende tekst spreekt: “Daar hoeven we niet veel van te verwachten, ik heb wel eens anderhalve man en een paardenkop van die opleiding op bezoek gehad, maar dat stelde niks voor.” Op dat moment heb ik wijselijk mijn mond gehouden, maar vraag me tot op de dag van vandaag af of ik de anderhalve man of de paardenkop was …

Ik leerde Jan Diek de afgelopen ruim veertig jaar kennen in de rol van collega, inspirator en humorvolle vriend. En zo kwam de man, die aanvankelijk wat op afstand bleef, aldoor dichter bij en werd hij voor mij meer mens. Mooie ontmoetingen met de daarbij behorende persoonlijke gesprekken zorgden voor wederzijdse waardering en genegenheid. Ik ben dankbaar dat ik Jan Diek heb gekend.

Annemieke

Herinnering van Henk Kloen

In mijn studietijd heb ik Jan Diek veel meegemaakt, als vaste klant van vakken alternatieve landbouw aan de Landbouwuniversiteit. Het vak fenomenologie dat hij gaf was zelfs mijn eerste vak in Wageningen, want ik had de eerste helft van mijn biologiestudie in Groningen gedaan en wou meer de raakvlakken landbouw-natuur in. Ook de buitenlandexcursies biologische landbouw, waarvan ik er maar liefst drie heb meegedaan, hebben enorme indruk gemaakt, zowel om de breedte van de biologische landbouw te zien, als het groepsproces in de excursies.

De verwondering, de zoektocht naar onverwachte samenhangen, detailwaarnemingen en grotere verbanden, dat sprak mij sterk aan heb ik in mijn verdere leven meegenomen. Wel werd Jan Diek soms wat te zweverig voor mij en zocht ik meer contact met de aarde in de vorm van de fysieke bodemkunde. Maar inspirerend en boeiend was hij voor mij. En in mijn latere werk was het niet vanzelfsprekend dat ik hem tegenkwam, maar eens in de paar jaar gebeurde het toch en dan hadden we een boeiend gesprek.

Henk

Herinnering van Anita Logtenberg

Verwondering….; met open mond en open ziel heb ik als leerling in ‘79/‘81 de lessen op Warmonderhof opgezogen, onuitwisbaar. Jan Diek deed daar nog een schepje bovenop. Twee ervaringen wil ik met jullie delen.

Bij de Landbouwcursus-lessen werden we in groepjes verdeeld en elke groep kreeg één voordracht om gedegen uit te pluizen. Wij de 7e. Hij kwam dan langs, zwijgend, luisterend en knikkend: “Ga zo door.” Daar hebben wij echt met elkaar een openbaring ervaren, de twinkeling, we doorzagen het!

Daarnaast gaf hij embryologie. Waar ter wereld krijg je dat op een landbouwschool. In één van de lessen ging het over ‘de pil’. Ik citeer Jan Diek: “ Uhmm, uh ja , eigenlijk is het zo, dat wanneer je dus de pil slikt, daarmee de oren van de Schepping, van wat wil komen, dichtstopt.” Het verhaal ging rond dat na deze les veel leerlingen zwanger zijn geworden. In elk geval twee in onze klas …

Vaarwel Jan Diek, ik wens je veel scheppingskracht aan de andere kant van het leven. Dan dragen wij het hier verder. Ik dank je!

Anita

Herinnering Vincent Duindam

In de zomer van 2015 aten we bij Jan Diek en Lisette in Broek in Waterland. Aardappelen, sla, aardbeien, frambozen, zelf verbouwd in hun moestuin. Jan Diek vertelde me toen dat de tuin nog achter de begraafplaats van Broek in Waterland ligt. En dat je er de zon zo mooi in het Westen ziet ondergaan. Dat in combinatie met de heerlijke groenten en het fruit die we uit de  tuin aten, bracht me tot deze haiku:

voorbij het kerkhof
aardbeien en frambozen
in rood avondlicht.

Vóór die tijd had ik Jan Diek al een keer gesproken. Dat was op een Happinez feest. Ik vertelde Jan Diek indertijd dat ik me nooit helemaal thuis voelde op de universiteit doordat ik er ‘spiritueel’ mijn vleugels niet kon uitslaan. Ik overwoog daar weg te gaan. Het advies van Jan Diek: “Niet weggaan, geeft ze een schop onder hun kont (dat deed hij ook met een rake beweging voor). Schud ze wakker.”
Vele jaren later (2022) heb ik dat geprobeerd met mijn theatercollege.

Vincent

Herinnering van Rascha Wisse

Ik ken Jan Diek ook nog van de organisatie Down to Earth, die HELP HUMUS in het leven riep. Ik ervaarde hem als de grote inspiratiebron die steeds opnieuw p0gingen deed dat meer mensen zich belangeloos voor belangrijke zaken inzetten.

Rascha

Herinnering van Leen Janmaat

Jan Diek kwam op mijn pad tijdens een stage bij het Louis Bolk Instituut, op de zolder van de chauffeurswoning op het Landgoed Reehorst in Driebergen. Daar kwamen allerlei onderzoeksthema’s aan bod, in die tijd was het onderzoek geschoeid op fenomenologie. In mijn beleving kwamen de verhalen door Jan Diek heen, hij gaf er zijn kenmerkende kleur en klank aan. Als beginnend onderzoeker was fenomenologie een ware worsteling ofwel monnikenwerk. Als een beginnend monnik probeerde ik de waarnemingen in het veld te duiden en vraagstukken te kraken. Jan Diek kon vanuit zijn brede blik beschouwen en richting geven, maar gaf niet het gewenste antwoord. Dat inzicht kon alleen zelf worden verworven.

Op meerdere vlakken heeft Jan Diek ideeën geleverd en de weg gewezen. Voor mij was dit de ontwikkeling van Collegiale Toetsing binnen de Demeter certificering. Hij stelde met de nodige humor voor om alle vinkjes in de inspectie checklists vooraf in te vullen en bij het bedrijfsbezoek snel te beginnen met de kernwaarde van het bedrijf en de motivatie voor en invulling van biodynamische landbouw. Als start van het experiment begonnen we met de zogenaamde Van Mansvelt score, ieder biodynamische boer kon deze zelfevaluatie invullen, waarna deze werd besproken met de aanwezige collega BD boeren. Vanuit deze impuls is de Collegiale Toetsing verder ontwikkeld en geworden tot een heus instrument binnen Demeter-certificering.

Op vele gebieden heeft Jan Diek impulsen gegeven die konden uitgroeien tot volwaardige producten en specifiek ook scholingstrajecten. Het eigene van hem werd niet overal gewaardeerd, zo eindigde zijn hoogleraarschap aan Wageningen Universiteit voortijdig. Maar nog steeds zijn de vruchten van zijn werk in Wageningen maar ook elders terug te vinden, teveel om te benoemen.

Leen

Herinnering van Darko Znoar

Herinnering van Jos Pelgrom

Er was maar 1 Jan Diek.

Jos

Herinnering van Peter Daub

Jan Diek, Je was een kei, een boom, een renpaard, een pionier van de hoogste orde! Dank je wel namens alle 8.000.000.001 consumenten burgers co-creators! Door jou hebben we geleerd om het beste in de natuur te leren begrijpen, te ontmoeten en te mogen consumeren. Alle heerlijkheden die door al die kanjers van BD boeren bereid worden! Dat maakt het leven op aarde tot een dagelijks feest! Het ga je goed! Tot ziens!

Peter

Herinnering van Ruur Boersma en Marijke Kuipers

Jan Diek was als voorzitter van onze Raad van Toezicht een grote inspiratiebron voor veel van ons werk. Hij noemde onze kwantum landbouw cursussen, die met Henk Kieft ontwikkeld zijn,  BD+ kennis, omdat het om holistische methoden ging die het hele landbouw- en voedselproces vitaler maakten. Hij heeft ons ook paar prachtige workshops gegeven over de verschillende groeiprocessen waar hij ons meenam in zijn verwondering, zoals over zijn laatste boek. We gaan deze lieve, wijze man erg missen en werken verder in zijn geest.

namens Stichting Gaiai Sira, Ruur en Marijke

Herinnering van Leonne Muller

Mijn eerste persoonlijke contact met Jan Diek had ik in 2018 bij een bijeenkomst van GaiaSira in Dalfsen. Hij zat naast mij en deed in zijn korte voordracht heel beeldend het geluid van een motor na. In de pauze sprak ik met hem over onze boerderij en het probleem met onze verpachtende stichting. Omdat er na zoveel jaar biologisch boeren een bijzonder landschap was ontstaan, hoopten Gjalt en ik op een andere vorm van samenwerking met hen, nu het zo zwaar was geworden om de pacht te voldoen met geld. Jan Diek stelde direct voor om te kijken wat hij kon doen. Zijn inzet was voornamelijk gericht op vredelievend zoeken naar een gezamenlijke weg en vooral emoties als boosheid en strijd te vermijden. Ook adviseerde hij ons om de kracht van ons netwerk te gebruiken om het financiële deel voor elkaar te krijgen. Jan Diek was spontaan en eerlijk, bijzonder welwillend en openhartig.

Onlangs, in zijn lezing bij de Noaberhoeve, concludeerde hij dat de natuur op ons mensen wacht, om orde aan te brengen en liefdevol te co-creëren. Dit komt terug in zijn Lied voor de Aarde (van zijn website vanmansvelt.nl) dat ik nu op onze website boerenleven.net heb geplaatst. De herinnering aan het contact met hem inspireert me om vooral bij het diepste in mijzelf te rade te gaan vanuit eenheid met de ander. Om vooral ook mijn zachte en lichte zelf te blijven voeden in contact met de natuur.

Leonne

Herinnering van John van Schaik

In 1975 begon ik aan mijn tweejarige opleiding op de Warmonderhof (Thedinghsweert). Jan Diek begon als directeur. Als ik me goed herinner gaf hij geen les, maar wel een cursus in antroposofie. Ik vond hem bijzonder inspirerend en hij vond mij – zo zei hij later met enige regelmaat – zijn ‘beste leerling’ (maar dat zei hij misschien wel tegen meer oudstudenten). In ieder geval hebben wij sindsdien telkens wanneer wij elkaar ontmoetten een soort geheimzinnige understanding gehad waardoor Jan Diek mij altijd dierbaar is geweest.

John